Mówiąc o zespole jelita drażliwego, możemy wyróżnić cztery postacie tego schorzenia:
- z dominującą biegunką (około 1/3 chorych),
- z dominującym zaparciem (około 1/3 chorych),
- podtyp mieszany (około 1/3 chorych)
niesklasyfikowana.
Zespół jelita nadwrażliwego, to niezwykle trudna w leczeniu i bardzo nieprzyjemna dolegliwość, która utrudnia normalne funkcjonowanie oraz powoduje stopniowe wycofywanie się z życia zawodowego i społecznego. W wielu przypadkach objawy zespołu nie są bolesne, ale ich forma i powtarzalność może powodować u osób cierpiących na to zaburzenie, izolację i unikanie kontaktów z otaczającym światem.
Odsetek chorujących na IBS szacowany jest różnie, najnowsze dane szacują ten odsetek na 12% w całej populacji. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni, młodsi ludzie częściej niż starsi.
Przyczyną IBS nie są zmiany organiczne w budowie układu pokarmowego i zaburzenia w funkcjonowaniu jelit. Dolegliwość pojawia się nagle z niewyjaśnionych powodów i może przebiegać z różnym nasileniem i z różną powtarzalnością, co bardzo często komplikuje postawienie właściwej diagnozy.
Obecnie uważa się, że mechanizm powstawania tego zaburzenia jest złożony. Istotnymi czynnikami nawzajem na siebie wpływającymi są: predyspozycje genetyczne, wpływy środowiskowe w tym szczególnie wychowawcze i psychosocjalne, zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej, a także takie czynniki jak przebyte infekcje, operacje, stres czy nietolerancje pokarmowe.
Wszystkie wymienione czynniki predysponujące mogą prowadzić do zaburzeń w motoryce przewodu pokarmowego, a w konsekwencji, do zespołu jelita drażliwego. Bardzo intensywny tryb życia połączony z niewłaściwą dietą może również prowadzić do powstawania i rozwoju tego zaburzenia. Chroniczny stres może być wyzwalaczem zaburzeń ze strony pracy i motoryki jelit. Ważne jest nie tylko to co jemy, a także to, co myślimy i to, czego doświadczamy.
Do głównych objawów IBS należą:
- biegunka i zaparcia, które często pojawiają się naprzemiennie i stają się szczególnie dokuczliwe w okresie wzmożonego stresu,
- bóle brzucha zwykle zlokalizowane dookoła pępka,
- uczucie pełności
odgłosy burczenia, przelewania w jamie brzusznej,
- wyczuwalne ruchy jelit,
- wzdęcia i gazy,
- ból w górnym prawym lub dolnym kwadracie brzucha,
- przewlekające się wymioty,
- biegunka w nocy,
- gorączka o nieustalonej przyczynie,
- ból budzący w nocy,
- niezamierzony spadek masy ciała.
Objawy mogą ustępować, przybierać różny charakter, różne nasilenie, jak i powtarzalność. U każdego pacjenta zaburzenie to może mieć bardzo indywidualny przebieg.
Do ustalenia rozpoznania zespołu jelita drażliwego potrzebne jest stwierdzenie zgodności objawów występujących u pacjenta z kryteriami tego zespołu przy założeniu, że objawy choroby utrzymują się dostatecznie długo, czyli przynajmniej 3 miesiące. Lekarze często w celach diagnostycznych wspierają się badaniami krwi (morfologia, OB) i stolca (kalprotektyna, badanie bakteriologiczne i pasożytnicze). Badaniami wspierającymi mogą być gastroskopia i kolonoskopia.
W postaci biegunkowej i mieszanej pożyteczne bywa wykluczenie celiakii (wykonanie z krwi testów w kierunku celiakii – IgAEmA, IgGEmA). Przy biegunce, wzdęciach, kurczowych bólach brzucha ważnym narzędziem diagnostycznym może być wodorowo-metanowy test oddechowy mogący potwierdzić lub wykluczyć zespól przerostu bakteryjnego jelit (test Sibo), zbadanie nietolerancji na laktozę i fruktozę. Pomocnym może być również zbadanie stanu żołądka z uwzględnieniem diagnostyki na bakterię Helicobakter pylori (testy oddechowe, testy z krwi).
Na leczenie zespołu jelita drażliwego składa się farmakologia, indywidualnie dobrana dieta, psychoterapia, ograniczenie sytuacji stresowych, jak i aktywny tryb życia. Łagodzenie dolegliwości związanych z IBS powinno przebiegać wieloaspektowo. Niestety, nie ma jednej, uniwersalnej i skutecznej w każdym przypadku metody, która pozwalałaby szybko zredukować dolegliwości. Każdy pacjent choruje „inaczej” zatem leczenie musi być dobrane do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Leki stosowane w zespole jelita drażliwego, głównie zwalczają objawy tego schorzenia. Najczęściej stosuje się antybiotykoterapię (Rifaksymina – niewchłaniający się z przewodu pokarmowego antybiotyk o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego) połączoną z lekami rozkurczowymi (No-Spa), przeciwbiegunkowymi (Loperamid – syntetyczny opioid o działaniu przeciwbiegunkowym), jak i przeciwzaparciowymi (lek ziołowy STW-5). U części pacjentów włączenie leków przeciwdepresyjnych może powodować zmniejszenie objawów. Probiotyki mogą z kolei skutecznie wpływać na naszą florę bakteryjną, która ma fundamentalny wpływ na stan naszych jelit.
Leczenie pacjentów dietą w zespole jelita drażliwego nie jest sprawą prostą. Inną dietę należy stosować w przypadku zaparć, biegunek oraz wzdęć. W postaci biegunkowej stosowana jest specjalna dieta, tzw. Foodmap, czyli dieta eliminująca fermentujące oligosacharydy i dwumonosacharydy oraz poliole (polialkohole stosowane np. jako słodziki). Dieta ta działa przeciwbiegunkowo, przeciwgazotwórczo, przeciwwzdęciowo. W postaci zaparciowej dieta powinna być wysokobłonnikowa oparta na spożywaniu gotowanych warzyw i owoców oraz przecierów, zaś wykluczać produkty, które zawierają błonnik nierozpuszczalny, tj. pieczywo razowe (należy wymienić na pszenne), surowe owoce i warzywa, kasze gruboziarniste (jak gryczana, pęczak). W postaci mieszanej sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, ponieważ dużym problemem jest występowanie biegunek i zaparć naprzemiennie, dlatego konieczne są „dietetyczne eksperymenty”, które ułatwia notowanie produktów wpływających korzystnie i niekorzystnie na nasz stan zdrowia.
Jeżeli chodzi o naturalne leczenie IBS to z pomocą przychodzą nam zioła, które wykazują właściwości rozkurczające, łagodzące biegunkę lub zaparcia, uspokajające oraz wspomagające pracę układu pokarmowego. W zależności od rodzaju dolegliwości, najskuteczniejsze działanie wykazuje:
rumianek – zapobiega nadmiernej fermentacji w jelitach, pobudza wydzielanie żółci, łagodzi ból brzucha i skurcze jelit
mięta pieprzowa – działa na wzdęcia, łagodzi nadmierne skurcze jelit i wspomaga trawienie
melisa – ma działanie nie tylko uspokajające i relaksujące, ale także rozkurczowe, wiatropędne, przeciwgrzybiczne i bakteriobójcze
ziele dziurawca – likwiduje kolki, łagodzi ból brzucha i nadmierne skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego
siemię lniane – jego nasiona wytwarzają śluz, który pokrywa wnętrze przewodu pokarmowego i chroni je przed działaniem drażniących czynników
kurkuma z pieprzem – działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybicznie i bakteriobójczo czarne jagody (napar z liści lub odwar z suszonych owoców) – są skutecznym środkiem na biegunkę, ponieważ działają zapierająco
sok z aloesu – łagodzi podrażnienia i stany zapalne w jelitach, a także ułatwia formowanie i przemieszczanie mas kałowych