Test wodorowo-metanowy – na czym polega, kiedy go wykonać i jak się przygotować?

Czym jest test wodorowo-metanowy?

Test wodorowo-metanowy (inaczej: test oddechowy wodorowo-metanowy) to nieinwazyjne badanie diagnostyczne polegające na pomiarze stężenia wodoru i metanu w wydychanym powietrzu. Celem badania jest ocena aktywności mikroflory jelitowej poprzez analizę produktów fermentacji węglowodanów. Człowiek nie produkuje wodoru ani metanu w układzie oddechowym, dlatego ich obecność w wydychanym powietrzu wynika wyłącznie z aktywności bakterii jelitowych. Test służy do rozpoznania zaburzeń trawienia i wchłaniania cukrów, takich jak nietolerancja laktozy, fruktozy, sorbitolu, a także do wykrycia przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO) i wspomagania diagnostyki zespołu jelita drażliwego (IBS).

Test wodorowy, stosowany pierwotnie, mierzy jedynie zawartość wodoru. Jednak niektóre bakterie wytwarzają metan zamiast wodoru, dlatego bardziej kompleksową i wiarygodną metodą jest test wodorowo-metanowy. Różnica polega na tym, że test rozszerzony umożliwia wykrycie szerszego spektrum zaburzeń, szczególnie u osób, u których dominującym produktem fermentacji jest metan. W teście analizowane są dwa gazy: wodór (H₂) oraz metan (CH₄). Ich łączna analiza zwiększa czułość diagnostyczną i pozwala zidentyfikować różne fenotypy SIBO oraz reakcje na określone cukry.

Test wodorowo-metanowy to test oddechowy – pacjent oddycha do specjalnych woreczków lub ustnika po podaniu cukru testowego. Substancje używane do testu to m.in.: laktoza (test na nietolerancję laktozy), fruktoza (nietolerancja fruktozy), glukoza (diagnostyka SIBO w początkowym odcinku jelita cienkiego), laktuloza (ocena całkowitej fermentacji w jelicie cienkim i grubym). Czasami stosuje się również sorbitol lub ksylitol.

Do testu kwalifikują się osoby z objawami sugerującymi nietolerancje pokarmowe lub zaburzenia mikrobioty jelitowej, takimi jak: przewlekłe wzdęcia, bóle brzucha, uczucie przelewania w jelitach, odbijanie, nadmierne oddawanie gazów, biegunki, zaparcia, zmienne wypróżnienia, uczucie pełności po posiłku, objawy po spożyciu nabiału lub owoców, nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych (np. niedobór żelaza, witaminy B12). Test może być także pomocny w diagnostyce pacjentów z zespołem jelita drażliwego, chorobami autoimmunologicznymi, nietolerancjami pokarmowymi i stanami zapalnymi jelit.

Jak przygotować się do testu wodorowo-metanowego?

Przygotowanie do testu obejmuje kilka etapów. Przez 24–48 godzin przed badaniem należy stosować specjalną dietę – wysokobiałkową, podczas której dozwolone jest spożywanie jedynie mięsa, jaj, ryb, owoców morza oraz wody. Ostatni posiłek należy zjeść na 12 godzin przed badaniem (w przypadku pacjentów, u których występują zaparcia, dietę należy stosować 2 dni przed planowanym badaniem). W tym czasie dozwolone jest picie niewielkich ilości niegazowanej wody. Nie należy palić papierosów, spożywać alkoholu, kawy, herbaty ani wykonywać intensywnych ćwiczeń fizycznych.

Na 4 tygodnie przed badaniem należy odstawić antybiotyki. Powinno upłynąć nie mniej niż 2 tygodnie od stosowania probiotyków. Inhibitory pompy protonowej, duże dawki witaminy C oraz cytrynian magnezu należy wyeliminować na 7 dni przed planowanym testem SIBO. Suplementy diety należy odstawić na 3 dni przed badaniem. Przed testem należy skonsultować się z lekarzem w sprawie konieczności ich odstawienia.

Leki mogą wpłynąć na wyniki badania. Należy odstawić:

• probiotyki – na minimum 2 tygodnie,

• antybiotyki – na 4 tygodnie,

• leki przeczyszczające – na 4 tygodnie,

• inhibitory pompy protonowej – na 7 dni.

Nie wolno palić papierosów, żuć gumy ani podejmować wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem. Rano, w dniu badania, można pić niewielką ilość wody.

Na badanie należy zabrać dowód osobisty oraz być przygotowanym na spędzenie w gabinecie od 2 do 3 godzin. Badanie polega na oddaniu pierwszej próbki oddechu (na czczo), a następnie wypiciu roztworu zawierającego odpowiedni cukier. Kolejne próbki oddechu pobierane są co 15–20 minut. W czasie testu nie należy jeść, pić, spać ani opuszczać gabinetu. Można natomiast czytać książkę lub spokojnie odpoczywać między próbami.

Test jest całkowicie bezbolesny, choć niekiedy wywołuje objawy takie jak: nudności, wzdęcia, uczucie dyskomfortu, ból brzucha lub biegunka. Objawy te mogą mieć wartość diagnostyczną, ponieważ świadczą o fermentacji danego cukru w jelicie.

Wyniki testu, interpretacja i dostępność badania

Wyniki testu dostępne są w dniu badania, bezpośrednio po jego zakończeniu. Za wynik pozytywny uznaje się wzrost stężenia wodoru o ≥20 ppm lub, dla testu wodorowo-metanowego, wzrost wartości metanu o ≥10 ppm powyżej poziomu wyjściowego. Podwyższenie obu gazów jednocześnie może wskazywać na mieszany typ fermentacji. Wzrost wodoru zwykle wiąże się z biegunkami, natomiast przewaga metanu – z zaparciami. Wynik negatywny oznacza brak nadmiernej fermentacji, ale nie wyklucza problemu, szczególnie jeśli przygotowanie do badania było niepełne. W takim przypadku test można powtórzyć.

Wynik jest omawiany przez dietetyka klinicznego, ale wymaga ostatecznej wizyty u lekarza gastrologa lub gastroenterologa.

Rodzaje testów zależą od rodzaju substratu:

• laktoza – nietolerancja laktozy,

• fruktoza – nietolerancja fruktozy,

• glukoza – przerost bakteryjny w bliższym odcinku jelita cienkiego,

• laktuloza – ocena całkowitego czasu pasażu jelitowego i rozpoznanie SIBO.

Testy można wykonywać oddzielnie lub w pakietach, ale nie jednocześnie.

Przeciwwskazaniami do testu są: aktywna infekcja przewodu pokarmowego, niedawna antybiotykoterapia, brak możliwości zastosowania się do zaleceń przygotowawczych, niektóre choroby metaboliczne. Test można przeprowadzać u dzieci powyżej 3. roku życia, w ciąży – tylko po konsultacji lekarskiej. Choroby tarczycy czy cukrzyca nie są bezwzględnymi przeciwwskazaniami, ale mogą modyfikować interpretację wyników.

Koszt testu to 280–340 zł, zależnie od liczby badanych cukrów i regionu. Badanie nie jest refundowane przez NFZ, choć może być zlecone przez lekarza. Można je wykonać prywatnie w wielu laboratoriach, poradniach dietetycznych i gastroenterologicznych, np. w Ośrodku Diagnostycznym Zdrowe Jelita. Czas oczekiwania na badanie to zwykle od kilku dni do tygodnia.

Skuteczność testu wodorowo-metanowego

W porównaniu z innymi metodami diagnostycznymi, test wodorowo-metanowy ma wysoką wartość w ocenie czynnościowych zaburzeń jelit, ale nie zastępuje kolonoskopii ani gastroskopii. W niektórych przypadkach może uzupełniać wyniki badań laboratoryjnych lub obrazowych. Po zakończeniu testu można wrócić do normalnej diety. Jeżeli pojawią się objawy niepożądane, powinny ustąpić samoistnie. W razie nieprawidłowego wyniku zaleca się konsultację z gastroenterologiem lub dietetykiem klinicznym. Czasem niezbędne jest leczenie farmakologiczne – antybiotykoterapia (np. rifaksymina), dieta eliminacyjna (np. low-FODMAP), a następnie wykonanie kontrolnego testu.

Wynik testu może się zmieniać w czasie – w zależności od diety, leków, mikroflory czy przebytych chorób. Istnieją alternatywy dla testu wodorowo-metanowego, takie jak: badania mikrobioty jelitowej z kału, testy genetyczne nietolerancji laktozy czy endoskopowe metody pobierania treści jelitowej. Są one jednak bardziej inwazyjne, mniej dostępne i znacznie droższe.

Test wodorowo-metanowy oraz test wodorowy to nowoczesne, bezpieczne i skuteczne narzędzia w diagnostyce zaburzeń przewodu pokarmowego. Ich skuteczność zależy jednak od prawidłowego przygotowania pacjenta, odpowiedniego doboru substratu oraz profesjonalnej interpretacji wyniku w kontekście klinicznym. Należy pamiętać, że ostateczna diagnoza zawsze powinna zostać postawiona przez lekarza.